راز ضرب المثل ها

راز مثل ها   

«جیم شدن » 

  خجسته میلاد نبی اکرم، محمد مصطفی(ص)  وبنیانگذار فقه جعفری، امام جعفر صادق (ع)بر عموم شیعیان مبارکباد.

          هر کس از جمعیتی بگریزد و یا به علّت انجام جرم و گناه مخفی شود، اصطلاحاً  می گویند: (فلانی جیم شده است )البتّه کم تر کسی است که می داند       « جیم » چیست و از چه عصر و زمانی رایج شده است؛ امّا یکی از روایت هایی که در مورد ریشه ی تاریخی این مثل وجود دارد، این است که:

         « بهلول »، به امام اوّل شیعیان و فرزندان بزرگوارش ارادت می ورزیدند. زادگاه او شهر کوفه و نام اصلی اش را « وهب بن عمرو »نوشته اند. بهلول گرچه در ظاهر دیوانه به نظر می رسید، ولی از عاقلان و خردمندان روز گار خود بود.

         می گویند: جنون و دیوانگی ظاهری او به این علّت بود که چند تن از صحابه و دوستان خاص امام صادق (ع) به مناسبت علاقه و ارادت به آن حضرت، تحت تعقیب قرار می گرفتند و هارون، به وسایل و دسیسه های مختلف، در صدد از بین بردن تمام علاقه مندان و محبان امام بر آمده بود.

        این عده، از حضرت که آن موقع در مدینه به سر می برد، چاره جویی و کسب تکلیف کردند. امام جعفر صادق(ع) جواب آنها را با یکی از حروف الفبا نمودار ساختند و آن حرف « ج » بود؛ یعنی به طور رمز و سر بسته پیام دادند: « جیم شوید » به دلیل آن که عمّال و جاسوسان خلیفه مراقب اوضاع بودند، سؤال کنندگان اجازه نداشتند بیش از این از حضرت توضیح بخواهند. لذا پیام اختصاری حضرت را با همان ایجاز و اختصار که فرموده بودند، به اطلاع علاقه مندانش در بغداد رساندند.

     هر کدام از آنان پیام امام صادق (ع) را به گمان خویش تعبیر کردند و بدین وسیله، از دامی که هارون الرشید گسترده بود، نجات یافتند.

          بعضی ها حرف « ج » را « جلای و طن » دانستند و عراق را ترک کردند. عدّ ه ای منظور امام را « جبل » استنباط کردند و به کوهستان پناه بردند. امّا بهلول حرف « ج » را به جنون تعبیر کرد. پس بر اسب چوبین خود سوار شد و خود را به دیوانگی زد. با وجود آنکه زندگی اعیانی داشت، از تمام آنها دست کشید. خویشان و بستگان را ترک گفت و از طریق  تظاهر به جنون و سرگشتگی، یه حق گویی و حقیقت جویی پرداخت.

         بهلول در عصر و زمانه ای می زیست که آزاد مردان چاره ای جز« جیم شدن  » نداشتند و گرنه خونشان ریخته می شد و خاندانشان بر باد می رفت. در چنین دوره ای ، بهلول چاره و علاجی نداشت جز آنکه جیم شود تا از خطرات احتمالی محفوظ بماند.این جمله از آن تاریخ « ضرب المثل » شد و بر سر زبان ها افتاد.

« مجله ی نوجوان سال 83 »

گروه زبان و ادبیات فارسی