شعرا

برای مشاهده ی آدرس سایتها به ادامه ی مطلب مراجعه کنید! ادامه مطلب ...

مسابقه ی مشاعره

اگر دوزخ به زیر پوست داری        نسوزی چون علی را دوست داری 

گروه زبان و ادبیإت فارسی  با هماهنگی مدیریت مدارس جمهوری اسلامی ایران در کشور های سوریهُ  لبنان و اردن ُبه مناسبت عید سعید غدیر  مسابقه ی مشاعره   با شرکت فرزندان همکاران فرهنگی در مجتمع آموزشی امام خمینی (ره)برگزار نموده و به گروه های برتر جوایز ی اهدا نمود.   

مسابقه

عشق ابلاغ شد و حلقه ی مستان گل کرد                  تازه کرد آن خم نو، چشمه ی نوشیدن را

پر شد آغوش غدیر از   دم    بخّ بخّ                               تا   بکوبد    هیجانات    نیوشیدن   را

عطر من کنت و غوغای علی مولاه                 قافله قافله راند این همه کوشیدن را                    

مسابقه ی مشاعره به مناسبت عید سعید غدیر

مدیریت مدارس جمهوری اسلامی ایران در کشور های سوریه،لبنان و اردن   

 انجمن ادبی ، گروه زبان و ادبیّات فارسی

داستانک

داستانک :

یک دانشجو برای ادامه ی تحصیل و گرفتن مدرک دکترا همراه خانواده اش عازم استرالیا شد . در آن جا پسرکوچک شان را در یک مدرسه ی استرالیایی ثبت نام کردند تا او ادامه تحصیل اش را در نظام آموزشی این کشور تجربه کند .روز اول که پسرش از مدرسه برگشت ، پدر ازاو پرسید : پسرم تعریف کن ببینم امروز در مدرسه چی یاد گرفتی ؟پسر جواب داد : امروز در باره ی خطر های سیگار کشیدن به ما گفتند ، خانم معلم برایمان یک کتاب قصّه خواند و یک کار دستی هم درست کردیم . پدر پرسید : ریاضی و علوم نخواندید ؟ پسر گفت : نه . روز دوم دوباره وقتی پسراز مدرسه برگشت پدر سؤال را تکرار کرد . پسر جواب داد : امروز نصف روز را ورزش کردیم ، یاد گرفتیم که چطوراعتماد به نفسمان را از دست ندهیم ، و زنگ آ خر به کتابخانه رفتیم و به ما یاد دادندکه از کتاب های آن جا چطور استفاده کنیم .

بعد از چندین روز که پسر می رفت و می آمد و تعریف می کرد ، پدر کم کم نگران شد چرا که می دید در مدرسه ی پسرش وقت کمی در هفته صرف ریاضی ، فیزیک ، علوم ، و چیز هایی می شود که از نظر او درس درست حسابی بودند .ازآن جا که پدر نگران بود که پسرش در این دروس ضعیف رشد کند ، به پسرش گفت : پسرم از این به بعد دوشنبه ها مدرسه نرو تا در خانه خودم با تو ریاضی و فیزیک کار کنم . بنابر این پسر دو شنبه ها نمی رفت . دوشنبه ی اوّل از مدرسه زنگ زدند که چرا پسرتان نیامده ؟ گفتند مریض است . دوشنبه ی دوم هم زنگ زدند و باز یک بهانه ای آوردند . بعد از مدتی مدیر مدرسه مشکوک شد و پدر را به مدرسه فرا خواند تا با او صحبت کند . وقتی پدر به مدرسه رفت باز سعی کرد بهانه بیاورد ، امّا مدیر زیر بار نمی رفت . بلاخره به ناچار حقیقت ماجرا را تعریف کرد . او گفت که نگران پیشرفت تحصیلی پسرش است و از این تعجب می کند که چرا در مدارس استرالیا این قدر کم در س درست حسابی می خوانند . مدیر پس از شنیدن حرف های پدر کمی سکوت کرد و سپس جواب داد : ما هم 50 سال پیش مثل شما فکر می کردیم .

بر گرفته از سایت گروه زبان و ادبیات فارسی اردبیل تاریخ: 10/8/1390

مسابقه ی غدیر

به نام خدا

دلا امشب ببر نام علی را                                                      بخوان امشب  تو  آن نور جلی را

مسابقه ی ادبی به مناسبت  عید سعید غدیر

انجمن ادبی مجتمع های آموزشی امام خمینی (ره) و حضرت زینب (س) ، به مناسبت عید سعید غدیر به زیبا ترین دل نوشته های ادبی باموضوع غدیر، امام علی (ع)  و ولایت       جوایز ارزنده ای اهدا  خواهد کرد.

                           تاریخ    جمع آوری  آثار : 22 /8/90    

                                                                                                          انجمن ادبی مجتمع آموزشی حضرت زینب(س)  - دمشق

به نام خدا

دلا امشب ببر نام علی را                                                      بخوان امشب  تو آن نور جلی را

مسابقه ی ادبی به مناسبت  عید سعید غدیر

انجمن ادبی مجتمع آموزشی امام خمینی (ره) ، به مناسبت عید سعید غدیر به زیبا ترین دل نوشته های ادبی باموضوع غدیر، امام علی (ع)  و ولایت  جوایز ارزنده ای اهدا  خواهد کرد.

تاریخ جمع آوری آثار : 22/8/90

 انجمن ادبی مجتمع آموزشی حضرت امام خمینی (ره) - دمشق

تاریخ ادبیات 1

خودازمایی های سال دوم تاریخ ادبیات

خود آزمایی درس اول 1) الفبا، برای اولین بار در میان کدام یک از اقوام و در چه زمانی رواح رواج پیدا کرد؟ پاسخ: در میان فنیقیها و حدود سه هزار سال قبل از میلاد. 2)چرا سلسه­های تاریخی و حوادث سیاسی نمی­توان در تقسیم بندی اصل و مبنا قرار گیرد؟ پ: زیرا سلسله­های تاریخی و حوادث سیاسی و اجتماعی فقط می­توانند سیر تحول و گذرا یک دوره را به دوره­ای دیگر، کند یا تند کننده ولی هرگز در این تقسیم بندی اصل و مبنا قرار نمی­گیرند. 3) اوستای موجود از چه کتابهایی تشکیل شده است؟ پ: اوستای موجود از پنج کتاب ب ه نامهای یسنا، یشتها، و یسپرد و ندیدا و خرده اوستا تشکیل شده است که جملگی حاوی نیایش اهورا مزدا، خدای بزرگ و بی­همتا. ایزدان و فرشتگان، ستایش پاکی و نیکی و راست کرداری، نکوهش دیوان و اهریمنان و همچنین دستورها و احکام و ذکرهای مذهبی است. 4) خدای نامه چیست و منشأ و سرمشق چه نوع آثاری است؟ پ: کتابی مهم است که در اواخر عهد ساسانی پدیدآمد و در نخستین سده­های اسلامی چند بار به عربی ترجمه شد و از روی ترجمه­های آن سیرالملوک ها و شاهنامه­های متعددی پرداخته شد که یکی از آنها شاهنامه­ منثور ابومنصور عبدالرزاق توسی است. این کتاب منشأ و سرمشق آثار تاریخ --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس دوّم - 1) فارسی نو (دری) را تعریف کنید؟ درباره­ منشأ آن چه می­دانید؟ پ: کلمه­ داری به معنی درباری و منسوب به در (دربار، درگاه) است و در اصطلاح، به زبان دولتی دستگاه ساسانی اطلاق می­شود. پاسخ قسمت دوّم سؤال: دنباله­ی پهلوی ساسانی است و در آن عناصری از پهلوی اشکانی هم دیده می­شود. 2) آیا می­توان نخستین شاعر فارسی دری را مشخص کرد؟ چرا؟ خیر ـ چون شعر در نزد تمام اقوام عالم، نا­گزیر از زمانی آغاز می­شود که انسان توانسته است شور و هیجان درونی خود را با کلام خیال انگیز و مؤثر بیان کند و برای چنین امری نمی­توان آغازی معیّن کرد. 3) کدام منبع، محمّد بن وصیف را نخستین شاعر پارسی گو معرفی کرده است؟ پ – تاریخ سیستان 4) قدیم­ترین کتابی که به خطّ فارسی امروز در دست است، چه نام دارد و در چه زمینه­ای تأ­لیف شده است؟ این اثر به خطّ کیست؟ 1 ) از ویژگیهای عمده­شعر شهید بلخی دو مورد را ذکر کنید؟ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس سوّم پ: 1 ـ شهید به تازی و پارسی شعرمی­گفت. 2 ـ اشعار او غالباً با چاشنی فکرو فلسفه توأم شده است. 2) در باب رودکی گفته­اند: « شعر او را بر شمرده ره صد ­هزار را هم فزون آید اگر چونان که بایدبشمری » این مطلب نشانه­ی چیست؟ از این تعداد شعر، چه مقدار در دست است؟ پ: قسمت اوّل سؤال: نشانه­ دیوان عظیمرودکی است. پ: قسمت دوّم سؤال: از این تعداد شعر،بیش از حدود هزار بیت بر جای نمانده است. 3) کدامین آثار توسّط رودکی به نظم در آمده است؟ آیا این آثار در دست است؟ پ: قسمت اول: کلیله و دمنه و منظومه­سند­باد نامه پ : قسمت دوم: از آنها جز ابیاتی پراکنده در دست نیست. 4) لقب « پدر شعر فارسی» خاصّ کدام یک از شاعران زیر است؟ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس چهارم 1) مثنوی «آفرین نامه» از کیست؟ پ: از بوشکور بلخی 2) موضاعات شعری عصر رودکی کدامند؟ پ: موضوعات شعری، گذشته از وصف، بیشتر ستایش بود و اندرز و معانی تغزّلی و احساسی و کمی هم مزاح. 3) چرا کسایی را پرچمدار ادبیّات شیعه دانسته­اند؟ پ: زیرا مذهب او شیعه­ی دوازده امامی بوده و هم زمان با فردوسی به عنوان نخستین شاعر دل­بسته­ اهل بیت، درفش جانبداری و ستایش خاندان پیامبر را بر دوش کشیده است: مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار ...... و همچنین نخستین قصیده­های منقبت و مرثیه را باید در دیوان کسایی جستجو کرد. 4) عنوان «پدر شعر فارسی» به کدام شاعر نسبت داده شده است؟ پ: رودکی 5) کدام شاعر را پیرو رودکی و پیشرو ناصرخسرو دانسته­اند؟ پ: کسایی 6) این ابیات سروده­ کیست؟ ای آن که غمگیـنّ و سـزاواری واندر نهان، سرشک هـمی بـاری رفت آن که رفت و آمد آنکه آمد بود آن چه بود،خیره چه غم داری! همواره کرد خواهی گیتـی را؟ گیتی اسـت، کیپـذیرد هـمـواری الف ـ رودکیب ـ فرّخی ج ـ عنصری د ـ 1) موضوع کتاب «‌الابنیه ... »‌ چیست؟ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس پنجم پ: موضوع آن علم داروشناسی است. منوچهری 2) آیا تاریخی بلعمی ترجمه­ی دقیق تاریخ طبری است؟ توضیح دهید: پ- خیر –زیرا، بلعمی، اطلاعات دیگری راجع به تاریخ ایران به دست آورد و بر آن فزود و با حذف مطالبی از اصل تاریخ طبری، آن را به صورت تألیفی مستقل درآورد. 3) چگونگی شکل گیری شاهنامه ابومنصوری را بیان کنید؟ پ: به علت غلبه­ روح ایران دوستی و احساس نیاز به هویتی مستقل – به ویژه در خراسان آن روز- داستانها و روایات زیادی مربوط به تاریخ گذشته­ ایران فراهم شد و سرانجام در سال 346 هـ.ق به امر ابومنصور محمدبن عبدالرزاق حاکم توس، به صورت مجموعه­ای مستقل به زبان فارسی درآمد و به نام شاهنامه ابومنصوری به عنوان نخستین اثر مستقل نثر فارسی در اختیار همگان قرار گرفت. 4)چند تن از حماسه سرایان مشهور را نام ببرید؟ پ: دقیقی، فردوسی، اسدی. 1) نخستین بار چه کسی به نظم داستانهای ملی همت گماشت؟ پ: دقیقی ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس ششم 2) مهمترین اثر دقیقی چه نام دارد؟ پ: گشتاسپ نامه 3) دهقانان چه کسانی بودند و چه وظیفه­ای داشتند؟ پ: دهقانان، طبقه­ای صاحب مقام و دارای املاک و اموال بودند و می­توانستند از راه درآمد ملک خود زندگی نسبتاً‌ راحتی داشته باشند. وظیفه آنها این بود که روایات تاریخی و سرگذشت پیشینیان خود را سینه به سینه به نسلهای بعد از خود انتقال دهند. 4) علل عمده توفیق شاهنامه در میان مردم چیست؟ پ: یکی از علل توفیق شاهنانه علاوه بر محتویات آن که همه عبرت و حکمت و آزادگی و آزاد اندیشی است. ایمان پاک و اخلاص و صمیمت و علاقه­ سراینده­ آن است که با اعتقاد و از روی صفای باطن در راه نظم شاهنامه قدم گذاشته و زندگی و ثروت موروثی خود را وقف این کار کرده است. 5) چرا شخصیت و شعر اسدی در زیر مجموعه­ی عصر فردوسی بررسی می­شود؟ پ: چون اندیشه و کار اسدی در واقع دنباله­ فردوسی است و آن تحولاتی که زبان فارسی بر اثر مهاجرت به سرزمینهای عراق عجم در روزگار او پیدا کرده به شعر وی راه نیافته است. 6) در شعر اسدی کدامین حس بر دیگر احساسات غلبه دارد؟ پ: حس دینی و علاقه به مبانی اسلام. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس هفتم 1) کدام شاعر ملک الشّعرای دربار محمود غزنوی بود؟ پ: عنصری 2) مسمّط چگونه شعری است؟ در این نوع شعر، استادی از آن کیست؟ پ: قالب مسمّط عبارت است از چند­ین بند و هر بند مرکّب از چهار تا هشت مصراع هم وزن و مقفّا که آخرین مصرع در هر بند با مصرعهای آخر بند­های دیگر قا­فیه­ای یکسان دارد. پ:قسمت دوم سؤال: منوچهری 3) مضمون عمده­ شعر معزّی چیست؟ پ: مدح و توصیف است. 4) ویژگیهای سبک فرّخی سیستانی را بیان کنید؟ پ: فرّخی در قصاید، ابتدا جلوه­های طبیعت را توصیف کرده و آنگاه، به شیوه­ شاعران روزگار خود، به مدح سلاطین، امرا، وزرا و بزرگان عصر خویش پرداخته است. 5) از مثنوی وامق و عذرا چند بیت باقی مانده است؟ اصل این داستان متعلّق به کدام قوم است؟ پ: حدود پانصد بیت و اصل آن داستانی یونانی است. 6) توصیف زیر درباره­ کدام شاعر است؟ «در توصیف و تشبیه به ویژه در وصف مناظر طبیعت نقّاشی است که با کلک موبین خویش منظره­ای را پیش دیده­ ما تجسّم می­سازد و به الفاظ و عبارات خشک و بی­روح دم مسیحا می­دمد ... » پ: منوچهری، که شاعر طبیعّت معرفی شده است --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- . خود آزمایی درس هشتم 1) چرا عصر ناصر خسرو را دوران طلایی فرهنگ اسلامی نامیده­اند؟ پ: زیرا در آن دوران، علم و فلسفه و معارف به اوج شکفتگی رسید و دانشوران صاحب نام همچون فارابی، ابن سینا، ابوریحان، ابوعلی مسکویه و جمعیت معروف به «‌اخوان الصفا» ‌پیشاهنگان فکر و فلسفه­ی آن به شمار می­رفتند. 2) محتوای شعر ناصر خسرو چیست؟ پ: محتوای شعر او خرد و دین و اعتقاد و علم و جویندگی و حقیقت نگری و کمال انسانی است. 3) ناصر خسرو در مصر به چه عنوانی دست یافت؟ پ: « محبت » 4) «دانشنام علایی» از کیست؟ پ- از ابوعلی سینا ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس نهم: 1) اهمیت دانشنامه­ علایی در چیست؟ پ: اهمیت این کتاب ابتدا از آن جهت است که یک دوره­ کامل از فلسفه طبیعیات را به زبان فارسی شامل می­شود و دوم آن که بسیاری از اصطلاحات منطقی و فلسفی را به زبان فارسی در بر می­گیرد. 2) آثار ابوریحان بیرونی، عموماً در چه زمینه­هایی است؟ پ: در زمینه­های طب، جغرافی، ریاضی و فلسفه است. 3) سیاست نامه در چه موضوعی تألیف شده است؟ نام دیگر آن چیست؟ -- پ: در آیین مملکت داری تألیف شده، نام دیگر آن سیر الملوک است ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خود آزمایی درس دهم 1) موضوع کشف المحجون چیست؟ چه کتابهای دیگری درباره­ این موضوع می­شناسید؟ پ: موضوع کشف المجحون، طریقت و اصول تصوف و بیان کیفت عشق به پروردگار است. پاسخ قست دوم: شرح تصوف 2) آثار خواجه عبدالله انصاری را نام ببرید؟ پ: شهرت او به کتابها و رساله­هایی است که از وی برجای مانده است. 1- کتاب طبقات الصوفیه فارس 2- رسائل 3)تفسیر معروف به کمبریج چه قسمتهایی از قرآن را شامل می­شود؟ پ: از تفسیر سوره مریم تا پایان قرآن مجید را شامل می­شود. 4) نثر دینی با کدام اثر شروع می­شود؟ پ: با ترجمه­ تفسیر طبری. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس یازدهم: 1) بیت: «هفت سالم بسود سو و دهک / پس از آنم سه سال قلع نای» از کیست و به چه مسأله­ای اشاره دارد؟ پ: از مسعود سعد است و به زندان شدن او در قلعه­های سو و دهک و نای اشاره دارد. 2) تخلص انوری در آغاز چه بود؟ آیا شاعرانی را می­شناسید که بیش از یک تخلص داشته­اند؟ پ: انوری در آغاز شاعری «‌خاوری»‌ تخلص می­کرد. پ قسمت دوم سؤال: بله ـ خاقانی که در آغاز «حقایق» تخلص می­کرد، فروغی بسطامی، غزل سرای معروف قرن سیزدهم که ابتدا «‌مسکین» تخلص می­کرد. 3) شهرت مسعود سعد در چیست؟ پ: شهرت او به حبسیات اوست. 4) بیشترین شهرت انوری چیست؟ پ: در قصاید ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس دوازدهم 1) عمده شهرت جمال­الدین عبدالرزاق به سبب سرودن کدام شعر است؟ موضوع آن چیست؟ پ: شهرت او به ترکیب بند مشهوری است با مطلع: ای ار بر سدره شاهراهت/وای قبه عرش تکیه گاهت موضوع آن در ستایش پیامبر گرامی اسلامی است. 2) «خلاّق المعانی» یعنی چه؟ چه کسی و چرا بدین لقب نامیده شده است؟ پ: خلاق المعانی یعنی کسی که به خلق معانی تازه می­پردازد. پ قسمت دوم: کمال­الدین اصفهانی چون وی در خلق و آفرینش معانی تازه دستی توانا داشته، بدین لقب نامیده شده است. 3) عصر و دوره­ی کمال­الدین اسماعیل مصادف با چه واقعه­ای است؟ سرانجام وی چه بود؟ پ: مصادف با دوره­ پرآشوب حمله­ مغول است. سرانجام وی به دست مغولان در سال 635 هجری به قتل رسید. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس سیزدهم 1) اساسی­ترین اندیشه­های صوفیانه عین القضات را در چه آثاری می­توان جست و جو کرد؟ پ: در رساله­های یزدان شناخت و تمهیدات. 2) اندیشه­های شیخ اشراق بیشتر از چه مایه می­گرفت؟ پ: از تفکر ایرانی و حکمت خسروانی1 مایه می­گرفت. 3) اسرارالتوحید اثر کیست؟ چند باب دارد و موضوع آن چیست؟ پ: اثر محمدبن منور ـ سه باب دارد ـ موضوع آن درباره­ گفتار و رفتار و حالات شیخ ابو سعید ابو­الخیر عارف برجسته­ قرن پنجم است --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس چهاردهم: 1) ترجمان البلاغه ازکیست و در چه زمینه­ای نوشته شده است؟ پ: از دانشمندی ادب شناس به ناممحمدبن عمر رادویانی و در زمینه­ علم بلاغت نوشته شده ­است. 2) اصل کتاب مرزباننامه به چه زبانی است و تألیف کیست؟ پ: به زبان طبری و تألیف مرزبان بنرستم. 3) نام دیگر چهار مقالهو موضوع آن چیست؟ پ: نام دیگر آن مجمع­النوادر است وموضوع آن چهار گفتار یا مقاله درباره­ دبیران و شاعران و منجمان و طبیبان است. 4) گلستان شامل چهقسمتهایی است؟ پ: گلستان شامل یک مقدمه و هشتباب است. به این ترتیب: در سیرت پادشاهان، در اخلاق درویشان، در فضیلت قناعت، درفواید خاموشی، در عشق و جوانی، در ضعف و پیری، در تأثیر تربیت و در آدابصحبت. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس پانزدهم 1) سنایی در قصاید وغزلیات، بیشتر متوجه چه مضامینی است؟ پ: در قصاید به زهد و حکمت و مضامیناخلاقی توجه دارد و در غزل به مضمونهای عرفانی و الهامات ناشی از عشق واقعی به مبدأهستی توجه­ دارد. 2) چرا برخی تصورکرده­اند، سنایی گرایش شیعی دارد؟ پ: زیرا در پاره­ای از قطعات او، چنانشیفته و دل­باخته­ اهل بیت و فضایل ائمه دین است. که همین امر سبب شده است که برخیوی را در زمره­ شاعران و مؤلفان شیعه قلمداد کنند. 3) در شعر عصر مولوی،پیشگامی از آن کیست؟ پ: سنایی 4) رباعی یا ترانهبیشتر چه کاربردی دارد؟ پ: مخصوص اندیشه­های کوتاه و عمیق وتأملات فلسفی است و معمولاً‌ در آن تکیه­ یا اصل معنا در مصراع چهاماست. 5) پایه­ اصلیاندیشه­های خیامی، تأمل در چیست؟ پ: تأمل در فلسفه است که پایه­ اصلیآن بر شک و حیرت است. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ خوآزمایی درس شانزدهم 1) چرا خاقانی را «شاعر صبح» نامیده اند؟ پ: چون در توصیف جلوه­های طبیعت، به صبح و طلوع آفتاب علاقه­ بیشتری دارد، به گونه­ای که کمتر قصیده یا قطعه یا غزلی است که با اشاره به صبح و توصیف آن آغاز نشده باشد. مثال: آمد نفس صبح و پیامت نرسانید بوی تو نیاورد و پیامت نرسانید 2) خاقانی در سبک بیان، بیشتر متأثر از کیست؟ پ: سنایی 3) خاقانی و مسعودسعد، در کدام نوع ادبی سروده­های مشابه دارند؟ پ: حبسیات 4) پنج گنج نظامی در چه قالبی سروده شده؟ پ:در قالب مثنوی اما در پنج وزن گوناگون سروده شده­. 5) چه تفاوت عمده­ای در کار نظامی هست که وی را از دیگر معاصران ممتاز می­کند؟ پ: نظامی برای خود سبک و روشی جداگانه دارد و با توجه به مضمونهای اخلاقی و اندرزی تکیه گاه ­تازه­ای برای شعر فارسی ایجاد کرد و همچنین کلام او به استواری لفظ و دقت معنی و موسیقی ممتار آراسته است، مجموعه­ این عوامل وی را از دیگر معاصران ممتاز می­کند. 6) چه کسانی از نظامی تقلید کرده اند؟ کدام یک موفق بوده­اند؟ پ: بسیاری از شاعران به سرودن داستانهایی همانند منظومه­های نظامی روی آوردند و بازار تقلید از نظامی روبه گرمی نهاد مانند: خواجوی کرمانی، امیر خسرو دهلوی، جامی و .... که از این میان « خمسه­ امیر خسرو دهلوی »‌ تقریباً موفقترین آنها به شمار می­آید. 3) امیر خسرو دهلویبیشتر از کدام شاعر متأثر است؟ پ: نظامی 4) آثار امیرخسرو دهلوی را معرفی کنید. درباره ابتکار یا اقتباس و تقلید وی بحث کنید:پ:آثار او شامل: 1- دیوان 2- خمسه که شامل پنج کتاب: مطلع الانوار، شیرین و خسرو،مجنون و لیلی، آیینه­ اسکندری، هشت بهشت است 3- مثنوی خضرخان و دَوَلرانی. عموماً‌او شاعر مبتکری نیست و در شعر به شیوه­ پیشینیان نظر داشت و در خمسه از نظامی تقلیدکرده و میزان ابتکار او در داستانها از حد همان نامهایی که برای کتابهایش برگزیده،فراتر نمی­رود. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ خودآزمایی درس هیجدهم: 1) چرا سعدی رافرمانروای ملک سخن می­دانیم؟ پ: به اعتبار استادی مسلم او در شعر ونثر و خلق آثاری شگرف مانند گلستان و بوستان این شاعر و نویسنده را فرمانروای ملکسخن می­دانیم. 2) در مورد تخلص سعدیچه می­دانید؟ پ: بنا بر قول مشهور باید از نامسعدبن ابی بکر، اتابک سلغُری، زمان خود گرفته باشد یا به علت انتساب اجدادش بهقبیله­ بنی سعد. از قبایل مشهور عصر پیامبر، این نام در واقع نام خانوادگی او بودهاست. خودآزمایی درس بیستم 1) رنسانس چه بود، از چه زمانی آغاز شد و تا کی ادامه داشت؟ پ: رنسانس نوعی بازگشت به دوران ادب و هنر گذشته است که از ایتالیا آغاز شد اما کم کم سراسر اروپا را در خود شناور کرد. از آخر قرن چهاردهم شروع شد و تا نیمه­ قرن بیستم میلادی (1959) ادامه داشت. 2) کدام شهر ایتالیا را مهد و روح رنسانس دانسته­اند؟ پ: فلورانس 3) کمدی الهی دانته، را با کدام اثر عربی، شاعر و فیلسوف عرب می­توان مقایسه کرد؟ پ: با کتاب الغفران (آمرزش) 4)دکامرون چیست؟ پ: اثر بوکاچیو، قصه پرداز ایتالیایی است که شامل مجموعه­ای از داستانهای کوتاه است که بوکاچیو در آنـها از جامعه­ روزگار خود انتقاد می­کند. 5)مهمترین رخداد جهان که دستاورد آزاد اندیشی فلورانسیها و سپس اومانیستهای عصر رنسانس است، چیست؟ 0-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس نوزدهم 1) کتاب مشهور ارسطو درباره شعر چه نام دارد؟ پ: بوطیقا 2) قدیمی ترین آثار ادبی مشهوری که از یونان باستان برجای مانه است، چه نام دارد؟ پ: ایلیاد و اودیسه 3) آشیل، سوفوکل و اوریپید در چه شاخه­ای از هنر مشهور بودند؟ پ: درنمایش نامه نویسی 4)سرآینده دو حماسه ایلیاد و اودیسه کیست و در چه زمانی می­زیسته است؟ پ: هومر سرآینده­ آنهاست و در ده قرن پیش از میللاد مسیح می­زیسته است.--- ------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس بیستم 1) رنسانس چه بود، از چه زمانی آغاز شد و تا کی ادامه داشت؟ پ: رنسانس نوعی بازگشت به دوران ادب و هنر گذشته است که از ایتالیا آغاز شد اما کم کم سراسر اروپا را در خود شناور کرد. از آخر قرن چهاردهم شروع شد و تا نیمه­ قرن بیستم میلادی (1959) ادامه داشت. 2) کدام شهر ایتالیا را مهد و روح رنسانس دانسته­اند؟ پ: فلورانس 3) کمدی الهی دانته، را با کدام اثر عربی، شاعر و فیلسوف عرب می­توان مقایسه کرد؟ پ: با کتاب الغفران (آمرزش) 4)دکامرون چیست؟ پ: اثر بوکاچیو، قصه پرداز ایتالیایی است که شامل مجموعه­ای از داستانهای کوتاه است که بوکاچیو در آنـها از جامعه­ روزگار خود انتقاد می­کند. 5)مهمترین رخداد جهان که دستاورد آزاد اندیشی فلورانسیها و سپس اومانیستهای عصر رنسانس است، چیست؟ پ: انقلاب صنعتی.--------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ خودآزمایی درس بیست و یکم 1) کلاسیک سیستم را تا حد امکان تعریف کنید؟ پ: کلاسی سیستم مکتب گرایی در ادبیات و هنر به ویژه تقلید از نویسندگان باستان است و هنر اصلی شاعر و نویسنده این است که از اصول و قواعد پیشینیان پیروی کند تا اثر او بتواند صفت زیبا به خود بگیرد. 2) مکتب کلاسیک سیستم از چه قرنی در اروپا آغاز گردید؟ الف – قرن پانزدهم ب ـ نیمه دوم قرن شانزدهم ج – قرن هفدهم 3) عبارت یک لحظه از طبیعت غافل نشوید گفته­ کیست و به کدام اصل اساسی مکتب کلاسیک سیستم اشاره دارد؟ پ: گفته نیکولا بوالو، ادیب و منتقد فرانسوی است و به اصل «تقلید از طبیعت» ‌اشاره دارد. 4) نقادان، کدام پادشاه فرانسه را بزرگترین هنرپرور جهان دانسته­اند؟ چرا؟ پ: لویی چهاردهم چون این پادشاه یک هدف داشت و آن عظمت فرانسو و عزت شاه بود و با ساختن کاخ و باغهای شگفت انگیز و گردآوردن اثاثیه­ کاخها باعث شد که فرانسه تجربه­ تازه­ای را در خلق زیبایی در مقیاس بسیار گسترده به دست آورد، به همین علت او را بزرگترین هنر پرور تاریخ دانسته­اند. 5) شاعر بزرگ اروپا که چهار تراژدی معروفش به نوعی در رابطه با ایران است، چه نام دارد؟ آثارش را نام ببرید: پ: راسین – پ: قسمت دوم: 1- تراژدی استر 2- اسکندر کبیر 3- مهرداد 4- بایزید. 6) چند تن از هنرمندان کلاسیک اروپا با اثر مشهور آنان نام ببرید؟ پ:بوالو :اثرمشهور او کتاب «فن شعر» است. مولیر : اثرمشهور او «نمایش نامه خسیس» است که به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شدهاست. راسین : اثرمشهور او چهار تراژدی است که به نوعی با ایرانیان در ارتباطند. تراژدیهای: استر. اسکندر کبیر، مهرداد و بایزید است. -------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس بیست و دوم 1) جنبش رومانتیسیسم بااندیشه­های کدام متفکران عصر روشنگری آغاز می­شود؟ پ: با ژان ژاک روسو و ولتر آغازمی­شود. 2) تألیف دایرة المعارفچه اثری در جامعه داشت؟ پ: در ایجاد فضای روشنگری و آگاهیمردم، نقش مهمی بازی کرد. 3) ویکتور هوگو، هنرمند بزرگ،رمانتیسیسم را چگونه مکتبی اعلام کرد؟ پ: مکتب آزادیهنر. 4) کدام هنرمندان رابنیان گذاران مکتب رمانتیک در آلمان می­دانند؟ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس بیست وسوم 1) رئالیسم (واقع گرایی) به عنوان شیوه­ای خلاق در کدام مرحله از حیات بشر ظهور کرد؟ پ: در مرحله­ای معین، از تکامل فکری بشر، ظهور کرد. یعنی زمانی که انسانها به شناخت ماهیت و جهت تکامل اجتماعی نیاز مبرمی داشتند و آن هنگامی بود که مردم سرچشمه­ اعمال و افکار انسانها را علتهای مادی می­دانستند و معتقد بودند باید عملکرد نظام روابط اجتماعی مشخص و معین گردد. 2) پیام مهم رئالیسم سوسیالیستی چه بود؟‌ پ: پیامش این است که کار، عنصری خلاق، و باعث شکوفایی انسان و جامعه می­گردد از این رو وظیفه­ هنرمند، تشویق مردم به کار است. 3) رئالیسم جادویی چیست و مبتکر آن کیست؟ پ: در داستانهای به این سبک، در کنار عناصر عادی یک عنصر غیر طبیعی و جادویی وجود دارد. مبتکر آن «‌گابریل گارسیا مارکز» نویسنده­ معاصر آمریکای لاتین است. 4) شاعران مکتب «پارناس»‌ پیرو کدام شیوه­ واقع گرایی­اند؟ پ: واقع­گرایی هنری (مکتب هنر برای هنر) 5) دو تا از نویسندگان روسی که در رئالیسم ابتدایی قرار می­گیرند را نام ببرید؟ پ: - لئون تولستوی، آفریننده­ی رمان جنگ و صلح - داستایوسکی، نویسنده­ جنایت و مکافات و برادران کارامازوف پ: ویلهلم شلگل و برادرش فردریک شلگل ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- خودآزمایی درس بیست و پنجم 1) ناتورالیسم بیشتر نام کدام نویسنده­ مشهور را تداعی می­کند؟ چرا؟ پ: امیل زولا، چون تقریباً جوهره­ « طبیعت گرایی»‌ در داستانهای او کاملاً‌ مشهود است. 2) رابطه­ انقلاب صنعتی اروپا را با آثار ناتورالیستی چگونه ارزیابی می­کنید؟ پ: انقلاب صنعتی با آثار مثبت و منفی آن در آثار طبیعت گرایان (ناتورالیسم) نقش اساسی دارد و مضمون بسیاری از رمانها: تلاش برای کسب ثروت و قدرت از طریق توسعه­ کار، نشان دهنده­ رفاه روز افزون قشر برخوردار از مزایای صنعت و ثروت از یک سو و مبارزه­ تهی­دستان و کارگران از سوی دیگر است؛ بنابراین آنها با هم پیوند مستقیم دارند. 3) نخستین نمونه ­رمان نائورالیستی، چه نام دارد و اثر کیست؟ پ: ترز راکن اثر امیل زولاست. 4) زبان آثار ناتورالیستی، چگونه زبانی است؟ پ: زبان محاوره است آنها همان جملات را به کار می­برند که افراد استعمال می­کنند. 5) درباره لقب «شعر تهی دستان»‌ چه می­دانید؟ پ: به لحاظ موضوع ناتورالیستها در رمان و نمایش نامه که همواره تصویرگر طبقات زحمتـکش جامعه است، آن را «شعر تهی دستان» ‌گفته­اند. 6) چرا باید ناتورالیست ها را طلایه داران ادبیات متعهد قرن بیستم دانست؟ پ: چون با افشای ریاکاری و بیدادگریهای پنهان و آشکار اجتماعی، می­کوشیدند میان هنر و زندگی پلی بزنند. نکته: برای نمونه از اثر ناتورالیستی می­توانید به داستان «گردن بند»‌ نوشته­، هانری رنه آلبرگی دومویاسمان در صفحات 219 ،221 ،223 ،224 ،225 ،226 ،227 ،228 کتاب مراجعه 5) کدام شاعر ونویسنده­ بزرگ آلمانی شیفته­ حافظ شیرازی بود؟ پ: گوته (یوهان ولفگانگ فن 1832-1749) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ خود آزمایی درس بیست و ششم 1) شارل بودلر جهان را چگونه می­بیند؟ پ: در نظر بودلر، جهان جنگلی است مالامال از علایم و اشارات که مردم عادی از درک حبقیقت آنها عاجزند و تنها شاعر با قدرت ادراکی که دارد، به وسیله­ تفسیر و تعبیر این علایم می­تواند آن را احساس کند. 2) از نمادگرایی چه تعریفی می­توان به دست داد؟ پ: نمادگرایی آن است که هنرمند، افکار و احساسات و عواطف خود را به صورت اشاره و غیر مستقیم ژ، با استفاده از نمادهایی بدون توضیح بیان کند. 3) در چه بخشی از ادبیات فارسی، بیشتر می­توان نمادگرایی را مشاهده کرد؟ پ: ادبیات عرفانی. 4) چرا افرادی چون شوپنعماور، را مؤثر بر نمادگرایی می­دانند؟ پ: افرادی چون شوپنعماور، به خاطر داشتن فلسفه­ بدبینی، به زندگی، نگاه روشن و امیدوار کننده نداشتند و سمبولیستها هم که جهان را اسرار آمیز و مبهم می­دیدند و به رویا و تخیل گرایش نشان می دادند طبیعتاً به آثار آنها متمایل می­شدند. 5) در منظومه کلاغ، کلاغ می­تواند نماد چه عنصری باشد؟ پ: مظهر بدبختی و شومی

حذفیات و بارم بندی ادبیإات تخصصی انسانی

حذفیات و بارم قافیه و عروض ومتون نظم ونثرتخصصی2 علوم انسانی 

به اطلاع می رساند دروس ادبیات فارسی تخصصی ۱ و ۲  عروض و قافیه و نقد ادبی ( ۱ ) - متون نظم و

نثر ( ۲ ) به درس ادبیات فارسی تبدیل شده است .

در همین راستا توجه به توضیحات زیر بسیار ضروری است .

الف ) حذفیّات :

۱ - بخش عروض درس های ۸ و ۹ شامل صفحات ۶۳ - ۶۸ و نیز ۶۹ - ۷۲

۲ - شعر و شاعری شامل صفحات ۵۰ - ۵۳

۳ - فصل ۵ صفحات ۶۴ - ۷۵

۴ - دو کبوتر صفحات ۹۲ - ۱۰۲

۵ - عرفان و تصوف فقط ( در ذکر عشق ) صفحات ۱۲۴  - ۱۲۷

۶ - فصل ۸ ادبیات عامیانه صفحات ۱۳۴ - ۱۴۹

ب )بخش های امتحانی مربوط به نیم سال اول

۱ - از درس اوّل تا پایان درس ششم  ( عروض و قافیه )

۲ - از درس اوَل تا پایان فصل سوّم   ( متون نظم و نثر )

.................................

 بارم پایانی اول : قافیه:  دونمره و نیم

عروض: هفت ونیم نمره

 ..................................................

 

ازکتاب متون نظم ونثر

معنی ومفهوم شعر ونثر:سه نمره

درک مطلب: دو نمره

خود آزمایی:یک و نیم نمره

معنی واژه:یک نمره

دانش های ادبی (تاریخ ادبیات.سبک شناسی. آرایه ها ) :یک و نیم نمره

شعر حفظی یک نمره

جمعا بیست نمره

واج و تکواژ ۲

واج و تکواژ(2)

          تکواژ کوچک ترین واحد معنایی یا دستوری زبان است که از یک یا چند واج پدید آمده است. به عبارت دیگر،کوچک ترین واحد معنا دار یا معنا ساز زبان را تکواژ می گویند.

تکواژ های معنا دار (که کاربرد مستقل دارد ):

 تکواژ هایی که بن ( ریشه ) فعلی دارند؛ مانند: رفت، آمد، شد، رو، گو، آ،دان...............

تکواژ هایی که بن فعلی ندارند؛ مانند: سنگ، کوه، دست، اسم، خانه..............................

      تکواژ هایی معنا ساز( که کاربرد مستقل ندارند ): تمام وند ها     ( پیشوند ها، پسوند ها و میانوند ها )،بعضی از نقش نماها(را،نقش نمای مفعول،--، نقش نمای اضافه، حروف اضافه ؛مثل:از ،برای،به،در،................ حروف ربط یا پیوند؛ مثل: که، تا، چون، زیرا که، هنگامی که ، پیوند های همپایه ساز؛ مثل: اما، ولی ، و، یا، « واو عطف »، « ی» نسبت، .....................

دسته بندی تکواژها:

     اغلب زبان شناسان تکواژها را به دو دسته ی کلی به نام تکواژ واژگانی ( قاموسی ) و تکواژ دستوری تقسیم کرده اند. برخی به تکواژ های آزاد و وابسته تقسیم بندی بندی کرده اند وبرخی به تکواژهای اشتقاقی و تصریفی. تکواژ های دستوری و قاموسی زیر مجموعه ی تکواژ های آزاد و تکواژ های اشتقاقی و تصریفی زیر مجموعه ی تکواژ های وابسته هستند. بر همین اساس سعی داریم هر کدام را جدا گانه با مثال توضیح دهیم:

                     

الف) تکواژ آزاد: تکواژی را گویند که چه به تنهایی به کار رود و چه در ساختمان واحد بزرگ تر، معنی داشته باشد.

مثال: کتاب،   کتاب خانه،   کتاب داری ،   رفت،   رفتیم،  می رفتیم 

یادآوری: بن ماضی و بن مضارع، تکواژ آزاد هستند؛ چه به تنهایی به کار روند،چه با یک یا چند وند همراه باشند: رو، نویس، برو، بنویس،نوشت، نوشته................

                                                                        5         

1-      تکواژ واژگانی یا قاموسی:

        تکواژهایی که دارای معنی مستقلی هستند ، به یک مفهوم واژگانی اشاره دارند ، معادل واژه هستند و متعلق به گروه         نا محدود زبان. در فرهنگ لغت ها جای دارند وبسامد( کاربرد ) آن ها کم است. معمولا چه به تنهایی و چه در ساختمان واحد بزرگ تر از خود، معنی می دهند.

می توان تکواژهای قاموسی را به دو دسته تقسیم کرد:

الف) تکواژ هایی که بن ( ریشه ) فعلی دارند؛ مانند: رفت، آمد، شد، رو، گو، آ،دان،سوز.....

ب) تکواژ هایی که بن فعلی ندارند؛ مانند: سنگ، کوه، دست، اسم، خانه، آب،درخت........

چون به تنهایی و به صورت واژه ی ساده به کار می روند، به آنها تکواز آزاد نیز گفته می شود.

2-      تکواژ دستوری:

تکواژهایی که معنی مستقل ندارند ولی نقش دستوری خاصی در جمله به عهده می گیرند و جزء گروه محدود هستند؛ یعنی تعداد آن ها در زبان کم است؛ اما بسامد(کارکرد،استفاده ) بالایی دارند. به مفاهیم خاص دستوری اشاره دارند.این گروه نیز تکواژ آزاد محسوب می شوند.مثل : نقش نماها(را،نقش نمای مفعول،--، نقش نمای اضافه، حروف اضافه ؛مثل:از ،برای،به،در،................ حروف ربط یا پیوند؛مثل: که،تا،چون، زیرا که، هنگامی که ،پیوند های همپایه ساز؛مثل: اما،ولی ،و،یا،« واو عطف »،.....................« برای »یک تکواژ است؛زیرا واج ( _  ) زیر صامت « ی » متعلق به  خود واژه است.

ب) تکواژ وابسته:

تکواژ هایی را گویند که مستقلا معنی نمی دهند؛ بلکه در ساختمان واحد بزرگ تر از خود به کار گرفته می شوند تا مفید معنی گردد.     ( معنی دهد ) تکواژ ها ی وابسته به دو دسته ی اشتقاقی و تصریفی تقسیم می شوند  که عبارتنداز:

1-                  تکواژ اشتقاقی:

        تکواژی که باعث تغییر در معنای واژگانی واژها می شود ودر ترکیب با یک صورت زبانی، واژه ی جدید می سازد.نقش اصلی تکواژ

6

اشتقاقی، واژه سازی است. و به منظور غنی تر کردن واژگان زبان و رفع کمبود واژگانی است.

      به عبارتی دیگر، به تکواژهایی که تنها به عنوان پیشوند ، پسوند و میان وند، همراه پایه ی واژگانی فعل یا غیر فعل به کار می روندو واژه های مشتق یا مشتق مرکب را  می سازند، تکواژ اشتقاقی گفته می شود.

      تکواژهای اشتقاقی از پایه ی واژگانی فعل، اسم یا صفت و از پایه واژگانی اسم، صفت و برعکس، از پایه ی واژگانی صفت، اسم می سازند. مثال:

1-     بن مضارع+ پسوند ش: آموزش، پرورش،گردش، ورزش..... ( اسم )

2-                  بن ماضی+ پسوند ار: گفتار، کردار، دیدار، رفتار.....................  ( اسم )

3-                  بن مضارع+ پسوند: دانشمند، بهاره .................( صفت )

4-                  پیشوند+اسم: با ادب،با هنر،با نشاط،ناکام،ناسپاس،بی سواد  ( صفت )

5-                  اسم+پسوند: ماندنی، نجاری، آهنگر، باغبان، گلدان، دانشگاه..... (صفت )

6-                  صفت+پسوند: سپیده،هزاره، یاغی گری، خوبی، درستی.......  ( اسم )

تکواژها معمولا نسبت به پایه ی واژه،دسته یا مقوله ی دستوری واژه ی حاصل را متفاوت می سازند.مثل موارد بالاو:

بن+وند= صفت: دان+ا= دانا ، بن+اسم: دان+-ش= دانش           بن+وند= صفت: کار+گر= کارگر و  توان+مند= توانمند

وند+اسم= صفت: بی+صبر= بی صبر ، صفت+وند= قید: خوب+ی= خوبی ....................

2- تکواژهای تصریفی( صرفی ):

     این دسته از تکواژها، هنگام ترکیب،معنی واژگانی کلمات را تغییر نمی دهند؛بلکه واژه را برای ایفای نقش دستوری خاص خود در جمله،آماده می کنند. 

    تکواژهای تصریفی دارای دو ویژگی عمده هستند:

الف) برای همه ی واژها ی هر دسته یا مقوله یکسان و فعال به کار می روند.

ب) مقوله ی واژه ی حاصل را نسبت به پایه ی اصلی واژه تغییر نمی دهند.

انواع تکواژهای تصریف عبارتنداز:

1-       نشانه های جمع « ها » و « ان » و نشانه های جمع عربی  « ون/ین/ات »: درختان، کوه ها، مومنون، مسلمین، مومنات.

7

2-       نشانه ی یای نکره « ی »: شخصی بیگانه، درویشی مستجاب الدّعوه......................

3-       پسوند صفت های عالی و تفضیلی:« ترین و تر »: مناسب ترین، خوب تر..........

4-       نشانه های برتر « تر » برای واژهای قید : مانند: شجاعانه تر / دلیرتر................

5-       پیشوند های فعلی: ب،م،می،همی،ن........... برو،مینداز،     می خوان،همی خوان، ننویس.................

6-       شناسه های مضارع: - م/ - ی / - د / یم / ید / - ند : خوانم، خوانی، خواند، خوانیم، خوانید، خوانند ............................

7-       علائم کمکی در ماضی نقلی: ام / ای / & / ایم / اید / اند : گفته ام، گفته ای، گفته است، گفته ایم، گفته اید، گفته اند...................

8-       علامت های ماضی ساز: د / ید : رساند ، رسانید............

9-       تکواژ گذرا ساز « ان »: بپران ( ب= پر= ان ) ،رساند          ( رس + ان +د )

نکته: تکواژ صفر(  & ) نه تجلی آوایی دارد و نه نمود نوشتاری ؛ اما در شمارش تعداد تکواژ ها یک تکواژ به حساب            می آید.مثال: رفت /  &= تهی   خرید/ &   است /  &  ...........

جایگاه تکواژ صفر در افعال فارسی عبارت است از:

الف) تکواژ تهی (-- د )در سوم شخص مفرد ماضی ، به جز ماضی التزامی؛ یعنی، شناسه ی (  -- د ) در سوم شخص مفرد فعل های ماضی به جز ماضی التزامی،آشکار نمی شود و تهی است.مثال:

رفت : دو تکواژ دارد: رفت +  &    / رفته است: چهار تکواژ دارد: رفت+ه= - +است+ &

رفته باشد: ( التزامی )  رفت+ه( =-  )+ باش+ - د.

ب) تکواژ   &  ( تهی ) در فعل های « است، هست و نیست » که سوم شخص مفرد مضارع اخباری هستند؛یعنی، در فعل های مضارع فقط این سه فعل تکواژ تهی ( &  ) دارند.مثال:هست= هست+   &  / است= است+ &    نیست= نیست+ &        

پ) تکواژ تهی ( & ) « ی »  در امر و نهی مفرد:فعل های امر و نهی دارای دو صیغه ی مفرد و جمع اند که صیغه ی جمع آن ها دارای شناسه ی آشکار « ید » است؛ اما صیغه ی مفرد آن ها دارای شناسه ی تهی (  &  ) است.مثال:

برو= سه تکواژ دارد= ب+رو+  & / بروید= سه تکواژ دارد= ب+رو+ید ( تکواژ تهی ندارد)

                                                                        8

نکته: ضمایر پیوسته(ضمایر کوتاه) « -- م،--ت،--ش،-- مان،-- تان،-- شان  » هرچند به اسم می چسبند و مستقلا به کار می روند؛اما از حیث معنایی همانند یک واژه عمل می کنند.بنا بر این تکواژ آزاد به شمار             می آیند.مثال: کتابم = کتاب+ -- م= دو تکواژ آزاد.

تذکر: نقش نمای ندایی« ا » نیز ویژگی ضمایر پیوسته را دارد:مثال:خدایا = دو تکواژ آزاد دارد و دو واژه.خدا+ا

نکته: هر گاه در واژ ه ای « وند های » صرفی و اشتقاقی هر دو با هم به کار روند ( به کلمه ای افزوده شوند )، ابتدا« وند » اشتقاقی سپس « وند » صرفی به کار می رود. مثال: آغازیان= آغاز+ی صفت ساز(اشتقاقی )+ان جمع ( صرفی )

هنرمندتر= هنر+مند( اشتقاقی )+تر( صرفی)

ادبیات= ادب+ی( اشتقاقی )+ات( صرفی )( « ی » میانجی تکواژ به حساب نمی آید .)               

       نمونه سوال:

1-       واژ ی « خندانیدن » از چند تکواژ پدید آمده است؟

پاسخ:خند(بن مضارع)+ان(تکواژ گذرا ساز )+ید( تکواژ ماضی ساز )+ -- ن(تکواژ مصدر )

13

2-       « افکنده است » چند تکواژ دارد؟ افکن+د+ه+است+تهی

3-       « رسانده باشد » چند تکواژ دارد؟   رس+ان+د+ه+باش+-د

4-       عبارت« خوب اندیشیدن،بهترین ابزار برای رسیدن است.» از چند تکواژ پدید آمده است؟

1- 13       2- 14            3-15              4- 16

5- شمار تکواؤ های کدام یک از گروه های زیر متفاوت است؟

1) هر چهار کارگر ساده         2) آن آدم های دیروزی

3) دفتر چه های مشق بچه ها 4) داستان های جن و پری

6-  جمله ی « نثر تاریخی در قرن پنجم در کتاب تاریخ بیهقی اوج و اعتبار خاصی یافت. » چند تکواژ و چند واژه دارد؟

1) 22 تکواژ و 18 واژه             2) 22 تکواژ و 19 واژه

3) 23 تکواژ و 18 واژه             4) 24 تکواژ و 18 واژه

7- در ساختمان کدام گزینه، تکواژوابسته به کار نرفته است؟

1) جنوبی     2) میانوند       3)بیابان        4) پرهیزکار

 

                                                                        9

واج و تکواژ ۲

واج و تکواژ(2)

          تکواژ کوچک ترین واحد معنایی یا دستوری زبان است که از یک یا چند واج پدید آمده است. به عبارت دیگر،کوچک ترین واحد معنا دار یا معنا ساز زبان را تکواژ می گویند.

تکواژ های معنا دار (که کاربرد مستقل دارد ):

 تکواژ هایی که بن ( ریشه ) فعلی دارند؛ مانند: رفت، آمد، شد، رو، گو، آ،دان...............

تکواژ هایی که بن فعلی ندارند؛ مانند: سنگ، کوه، دست، اسم، خانه..............................

      تکواژ هایی معنا ساز( که کاربرد مستقل ندارند ): تمام وند ها     ( پیشوند ها، پسوند ها و میانوند ها )،بعضی از نقش نماها(را،نقش نمای مفعول،--، نقش نمای اضافه، حروف اضافه ؛مثل:از ،برای،به،در،................ حروف ربط یا پیوند؛ مثل: که، تا، چون، زیرا که، هنگامی که ، پیوند های همپایه ساز؛ مثل: اما، ولی ، و، یا، « واو عطف »، « ی» نسبت، .....................

دسته بندی تکواژها:

     اغلب زبان شناسان تکواژها را به دو دسته ی کلی به نام تکواژ واژگانی ( قاموسی ) و تکواژ دستوری تقسیم کرده اند. برخی به تکواژ های آزاد و وابسته تقسیم بندی بندی کرده اند وبرخی به تکواژهای اشتقاقی و تصریفی. تکواژ های دستوری و قاموسی زیر مجموعه ی تکواژ های آزاد و تکواژ های اشتقاقی و تصریفی زیر مجموعه ی تکواژ های وابسته هستند. بر همین اساس سعی داریم هر کدام را جدا گانه با مثال توضیح دهیم:

                     

الف) تکواژ آزاد: تکواژی را گویند که چه به تنهایی به کار رود و چه در ساختمان واحد بزرگ تر، معنی داشته باشد.

مثال: کتاب،   کتاب خانه،   کتاب داری ،   رفت،   رفتیم،  می رفتیم 

یادآوری: بن ماضی و بن مضارع، تکواژ آزاد هستند؛ چه به تنهایی به کار روند،چه با یک یا چند وند همراه باشند: رو، نویس، برو، بنویس،نوشت، نوشته................

                                                                        5         

1-      تکواژ واژگانی یا قاموسی:

        تکواژهایی که دارای معنی مستقلی هستند ، به یک مفهوم واژگانی اشاره دارند ، معادل واژه هستند و متعلق به گروه         نا محدود زبان. در فرهنگ لغت ها جای دارند وبسامد( کاربرد ) آن ها کم است. معمولا چه به تنهایی و چه در ساختمان واحد بزرگ تر از خود، معنی می دهند.

می توان تکواژهای قاموسی را به دو دسته تقسیم کرد:

الف) تکواژ هایی که بن ( ریشه ) فعلی دارند؛ مانند: رفت، آمد، شد، رو، گو، آ،دان،سوز.....

ب) تکواژ هایی که بن فعلی ندارند؛ مانند: سنگ، کوه، دست، اسم، خانه، آب،درخت........

چون به تنهایی و به صورت واژه ی ساده به کار می روند، به آنها تکواز آزاد نیز گفته می شود.

2-      تکواژ دستوری:

تکواژهایی که معنی مستقل ندارند ولی نقش دستوری خاصی در جمله به عهده می گیرند و جزء گروه محدود هستند؛ یعنی تعداد آن ها در زبان کم است؛ اما بسامد(کارکرد،استفاده ) بالایی دارند. به مفاهیم خاص دستوری اشاره دارند.این گروه نیز تکواژ آزاد محسوب می شوند.مثل : نقش نماها(را،نقش نمای مفعول،--، نقش نمای اضافه، حروف اضافه ؛مثل:از ،برای،به،در،................ حروف ربط یا پیوند؛مثل: که،تا،چون، زیرا که، هنگامی که ،پیوند های همپایه ساز؛مثل: اما،ولی ،و،یا،« واو عطف »،.....................« برای »یک تکواژ است؛زیرا واج ( _  ) زیر صامت « ی » متعلق به  خود واژه است.

ب) تکواژ وابسته:

تکواژ هایی را گویند که مستقلا معنی نمی دهند؛ بلکه در ساختمان واحد بزرگ تر از خود به کار گرفته می شوند تا مفید معنی گردد.     ( معنی دهد ) تکواژ ها ی وابسته به دو دسته ی اشتقاقی و تصریفی تقسیم می شوند  که عبارتنداز:

1-                  تکواژ اشتقاقی:

        تکواژی که باعث تغییر در معنای واژگانی واژها می شود ودر ترکیب با یک صورت زبانی، واژه ی جدید می سازد.نقش اصلی تکواژ

6

اشتقاقی، واژه سازی است. و به منظور غنی تر کردن واژگان زبان و رفع کمبود واژگانی است.

      به عبارتی دیگر، به تکواژهایی که تنها به عنوان پیشوند ، پسوند و میان وند، همراه پایه ی واژگانی فعل یا غیر فعل به کار می روندو واژه های مشتق یا مشتق مرکب را  می سازند، تکواژ اشتقاقی گفته می شود.

      تکواژهای اشتقاقی از پایه ی واژگانی فعل، اسم یا صفت و از پایه واژگانی اسم، صفت و برعکس، از پایه ی واژگانی صفت، اسم می سازند. مثال:

1-     بن مضارع+ پسوند ش: آموزش، پرورش،گردش، ورزش..... ( اسم )

2-                  بن ماضی+ پسوند ار: گفتار، کردار، دیدار، رفتار.....................  ( اسم )

3-                  بن مضارع+ پسوند: دانشمند، بهاره .................( صفت )

4-                  پیشوند+اسم: با ادب،با هنر،با نشاط،ناکام،ناسپاس،بی سواد  ( صفت )

5-                  اسم+پسوند: ماندنی، نجاری، آهنگر، باغبان، گلدان، دانشگاه..... (صفت )

6-                  صفت+پسوند: سپیده،هزاره، یاغی گری، خوبی، درستی.......  ( اسم )

تکواژها معمولا نسبت به پایه ی واژه،دسته یا مقوله ی دستوری واژه ی حاصل را متفاوت می سازند.مثل موارد بالاو:

بن+وند= صفت: دان+ا= دانا ، بن+اسم: دان+-ش= دانش           بن+وند= صفت: کار+گر= کارگر و  توان+مند= توانمند

وند+اسم= صفت: بی+صبر= بی صبر ، صفت+وند= قید: خوب+ی= خوبی ....................

2- تکواژهای تصریفی( صرفی ):

     این دسته از تکواژها، هنگام ترکیب،معنی واژگانی کلمات را تغییر نمی دهند؛بلکه واژه را برای ایفای نقش دستوری خاص خود در جمله،آماده می کنند. 

    تکواژهای تصریفی دارای دو ویژگی عمده هستند:

الف) برای همه ی واژها ی هر دسته یا مقوله یکسان و فعال به کار می روند.

ب) مقوله ی واژه ی حاصل را نسبت به پایه ی اصلی واژه تغییر نمی دهند.

انواع تکواژهای تصریف عبارتنداز:

1-       نشانه های جمع « ها » و « ان » و نشانه های جمع عربی  « ون/ین/ات »: درختان، کوه ها، مومنون، مسلمین، مومنات.

7

2-       نشانه ی یای نکره « ی »: شخصی بیگانه، درویشی مستجاب الدّعوه......................

3-       پسوند صفت های عالی و تفضیلی:« ترین و تر »: مناسب ترین، خوب تر..........

4-       نشانه های برتر « تر » برای واژهای قید : مانند: شجاعانه تر / دلیرتر................

5-       پیشوند های فعلی: ب،م،می،همی،ن........... برو،مینداز،     می خوان،همی خوان، ننویس.................

6-       شناسه های مضارع: - م/ - ی / - د / یم / ید / - ند : خوانم، خوانی، خواند، خوانیم، خوانید، خوانند ............................

7-       علائم کمکی در ماضی نقلی: ام / ای / & / ایم / اید / اند : گفته ام، گفته ای، گفته است، گفته ایم، گفته اید، گفته اند...................

8-       علامت های ماضی ساز: د / ید : رساند ، رسانید............

9-       تکواژ گذرا ساز « ان »: بپران ( ب= پر= ان ) ،رساند          ( رس + ان +د )

نکته: تکواژ صفر(  & ) نه تجلی آوایی دارد و نه نمود نوشتاری ؛ اما در شمارش تعداد تکواژ ها یک تکواژ به حساب            می آید.مثال: رفت /  &= تهی   خرید/ &   است /  &  ...........

جایگاه تکواژ صفر در افعال فارسی عبارت است از:

الف) تکواژ تهی (-- د )در سوم شخص مفرد ماضی ، به جز ماضی التزامی؛ یعنی، شناسه ی (  -- د ) در سوم شخص مفرد فعل های ماضی به جز ماضی التزامی،آشکار نمی شود و تهی است.مثال:

رفت : دو تکواژ دارد: رفت +  &    / رفته است: چهار تکواژ دارد: رفت+ه= - +است+ &

رفته باشد: ( التزامی )  رفت+ه( =-  )+ باش+ - د.

ب) تکواژ   &  ( تهی ) در فعل های « است، هست و نیست » که سوم شخص مفرد مضارع اخباری هستند؛یعنی، در فعل های مضارع فقط این سه فعل تکواژ تهی ( &  ) دارند.مثال:هست= هست+   &  / است= است+ &    نیست= نیست+ &        

پ) تکواژ تهی ( & ) « ی »  در امر و نهی مفرد:فعل های امر و نهی دارای دو صیغه ی مفرد و جمع اند که صیغه ی جمع آن ها دارای شناسه ی آشکار « ید » است؛ اما صیغه ی مفرد آن ها دارای شناسه ی تهی (  &  ) است.مثال:

برو= سه تکواژ دارد= ب+رو+  & / بروید= سه تکواژ دارد= ب+رو+ید ( تکواژ تهی ندارد)

                                                                        8

نکته: ضمایر پیوسته(ضمایر کوتاه) « -- م،--ت،--ش،-- مان،-- تان،-- شان  » هرچند به اسم می چسبند و مستقلا به کار می روند؛اما از حیث معنایی همانند یک واژه عمل می کنند.بنا بر این تکواژ آزاد به شمار             می آیند.مثال: کتابم = کتاب+ -- م= دو تکواژ آزاد.

تذکر: نقش نمای ندایی« ا » نیز ویژگی ضمایر پیوسته را دارد:مثال:خدایا = دو تکواژ آزاد دارد و دو واژه.خدا+ا

نکته: هر گاه در واژ ه ای « وند های » صرفی و اشتقاقی هر دو با هم به کار روند ( به کلمه ای افزوده شوند )، ابتدا« وند » اشتقاقی سپس « وند » صرفی به کار می رود. مثال: آغازیان= آغاز+ی صفت ساز(اشتقاقی )+ان جمع ( صرفی )

هنرمندتر= هنر+مند( اشتقاقی )+تر( صرفی)

ادبیات= ادب+ی( اشتقاقی )+ات( صرفی )( « ی » میانجی تکواژ به حساب نمی آید .)               

       نمونه سوال:

1-       واژ ی « خندانیدن » از چند تکواژ پدید آمده است؟

پاسخ:خند(بن مضارع)+ان(تکواژ گذرا ساز )+ید( تکواژ ماضی ساز )+ -- ن(تکواژ مصدر )

13

2-       « افکنده است » چند تکواژ دارد؟ افکن+د+ه+است+تهی

3-       « رسانده باشد » چند تکواژ دارد؟   رس+ان+د+ه+باش+-د

4-       عبارت« خوب اندیشیدن،بهترین ابزار برای رسیدن است.» از چند تکواژ پدید آمده است؟

1- 13       2- 14            3-15              4- 16

5- شمار تکواؤ های کدام یک از گروه های زیر متفاوت است؟

1) هر چهار کارگر ساده         2) آن آدم های دیروزی

3) دفتر چه های مشق بچه ها 4) داستان های جن و پری

6-  جمله ی « نثر تاریخی در قرن پنجم در کتاب تاریخ بیهقی اوج و اعتبار خاصی یافت. » چند تکواژ و چند واژه دارد؟

1) 22 تکواژ و 18 واژه             2) 22 تکواژ و 19 واژه

3) 23 تکواژ و 18 واژه             4) 24 تکواژ و 18 واژه

7- در ساختمان کدام گزینه، تکواژوابسته به کار نرفته است؟

1) جنوبی     2) میانوند       3)بیابان        4) پرهیزکار

 

                                                                        9

فراخوان

به نام خداوند جان و خرد

فراخوان انجمن ادبی مجتمع های آموزشی و پرورشی حضرت  امام خمینی (ره) و حضرت زینب (س) سال تحصیلی 90-91- دمشق

گاه گاهی ترانه ای سر کن                              غزل بی بهانه ای سر کن

با من عاشق از بهار سخن                              سخن شاعرانه ای سر کن

روی آوار کاخ  تنهایی                                  نغمه از آشیانه ای سر کن

ای درخت کویر بی باران                           گر چه دور از جوانه ای، سر کن

باز اگر دوست هدیه ات آورد                        ضربت تازیانه ای، سر کن

قابل توجه دانش آموزان گرامی

      به حول و قوّ ه ی الهی، انجمن ادبی مجتمع های آموزشی حضرت امام خمینی (ره) و حضرت زینب (س) ، همانند سال های گذشته ، فعالیت های علمی- ادبی خود  از قبیل مقاله، شعر، داستان،طنز،قطعه ی ادبی، انشا ، گاهنامه  را آغاز نموده است. از همه ی دانش آموزان محترم جهت عضویت و همکاری دعوت به عمل می آید.

لازم است نمایندگان محترم کلاس ها نسبت به نام نویسی و پذیرش  اعضا اقدام کنند و لیست متقاضیان را به گروه زبان و ادبیّات فارسی، آقایان آزاده ، حسینی و سر کار خانم شیرکانی  تحویل دهند.

با سپاس فراوان

انجمن ادبی مجتمع های آموزشی حضرت امام خمینی(ره)   

                           حضرت زینب (س)- دمشق